Czy stres wpływa na pracę serca? Czy może pogłębić choroby serca?
Żyjemy w bardzo intensywnych czasach których nieodłącznym elementem jest stres. Nie ma chyba osoby, która choć raz w życiu nie była czymś zestresowana. Niemal cały czas jesteśmy na niego narażeni. Może być on związany z wieloma niekoniecznie negatywnymi aspektami życia codziennego i pojawiać się u każdego, nawet u dzieci. Pamiętajmy jednak, że coś, co dla jednej osoby będzie bodźcem stresowym dla innej może być zupełnie neutralne. Towarzyszy pracy (liczne obowiązki, rywalizacja), relacjom międzyludzkim. Może się wiązać z problemami zdrowotnymi czy ze śmiercią członka rodziny, ważnym dla nas wydarzeniem życiowym np. ślubem. Czas pandemii COVID-19 też nie był pod tym względem bez znaczenia. Działanie stresu na organizm nie jest obojętne i wiąże się z licznymi konsekwencjami zdrowotnymi.
Czym właściwie jest stres?
Pojęcie stresu można definiować na różne sposoby. Jedna z definicji zakłada, że stres jest bodźcem z otoczenia, który może powodować silne emocje czy napięcie. Inna definicja zakłada, że stres jest reakcją czy procesem, który przebiega zarówno na poziomie biologicznym jak i psychicznym człowieka. W wyniku zadziałania bodźca stresowego, w organizmie dochodzi do pobudzenia układu współczulnego oraz hormonalnej osi podwzgórze-przysadka-nadnercza. Efektem jest wyrzut hormonów takich jak: kortyzol, adrenalina czy noradrenalina. Jest to reakcja bezwarunkowa. Pod ich wpływem, w organizmie zachodzi szereg zmian w tym metabolicznych mających na celu przystosowanie nas do sytuacji stresowej w myśl zasady „walcz lub uciekaj”. Jednak wydzielane przez dłuższy czas i w nadmiarze zaburzają homeostazę i mogą niekorzystnie wpływać na zdrowie.
Typy stresu:
Co ciekawe, powszechnie stres uważany jest tylko jako szkodliwy. Nie zawsze tak jednak jest. Tak naprawdę wszystko zależy od czynnika, który go wywołuje, czasu trwania oraz jego natężenia. Pojęcie stresu wprowadził Hans Selye i to on po czasie udoskonalił swoją koncepcję wprowadzając dodatkowe pojęcia. Tak więc możemy wyróżnić:
Eustres: określany jako pozytywny rodzaj stresu. Często krótkotrwały. Ma on motywować do wysiłku, walki i zdobywania osiągnięć życiowych.
Dystres: jest przeciwieństwem eustresu. Jest reakcją organizmu na zagrożenie, utrudnienie lub niemożność realizacji ważnych celów. Jego działanie na organizm jest szkodliwe, powoduje cierpienie.
Czy i jak stres wpływa na organizm?
Już w 1967r. T. Holmes i R. Rahe opracowali skalę 43 wydarzeń życiowych powodujących stres. Każdej z sytuacji przypisali umowną liczbę jednostek stresu w skali 0-100. Najwyższą liczbę, bo aż 100 przypisano śmierci małżonka, a najniższą wynoszącą 11 przypisano pod „małe naruszenie przepisów prawnych”. Oczywiście, wydarzenia te mogą się na siebie nakładać, co powoduje sumowanie jednostek stresu, a im wyższa wartość po zsumowaniu tym większe prawdopodobieństwo pojawienia się choroby somatycznej w ciągu 2 lat.
Krótkotrwały stres zwykle nie jest groźny dla naszego organizmu. Co prawda może on powodować pewne nieprzyjemne dolegliwości somatyczne takie jak:
• kołatanie serca
• ból w klatce piersiowej
• bóle brzucha czy głowy
• przyspieszony oddech i akcja serca
• nudności
• zaburzenia łaknienia
• problemy gastryczne
• suchość w ustach
• pocenie się
• zaczerwienie skóry
• drżenie rąk
• uczucie braku tchu.
Dolegliwości te zwykle jednak mijają wraz z ustaniem czynnika stresującego. Problem pojawia się w momencie, kiedy ekspozycja na czynniki stresujące zaczyna się przedłużać. Chroniczny stres wpływa zarówno na sferę fizyczną jak i psychiczną i może powodować:
• choroby układu sercowo-naczyniowego
• przewlekłe bóle głowy i kręgosłupa
• zaburzenia odporności
• rozwój nerwicy, depresji
• rozregulowanie cyklu miesięcznego u kobiet
• otyłość jak i utratę masy ciała
• bezsenność oraz zaburzenia pamięci i koncentracji
Konsekwencje zdrowotne stresu
Przewlekły stres może przyczyniać się do rozwoju cukrzycy typu 2, choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy. Może również stanowić czynnik wyzwalający lub zaostrzający w przypadku chorób z autoagresji, których przykład stanowią: RZS, choroba Hashimoto, choroba Gravesa-Basedova, cukrzyca typu 1. Jest to związane z długotrwałym, zwiększonym wydzielaniem kortyzolu potocznie zwanego „hormonem stresu”.
Dodatkowo w trakcie przewlekłego stresu zwiększają się potrzeby metaboliczne organizmu, co powoduje szybsze zużywanie niektórych składników odżywczych. Wraz z jego wydłużaniem może dochodzić do powstawania niedoborów witamin jak i makro oraz mikroelementów. Co więcej, liczne badania wykazały, że osoby narażone na stres częściej sięgają po żywność wysokoprzetworzoną, bogatą w sól, węglowodany czy nasycone kwasy tłuszczowe. Produkty te nie tylko w niewystarczający sposób uzupełniają powstałe niedobory, ale same w sobie przyczyniają się do rozwoju chociażby otyłości czy zaburzeń gospodarki węglowodanowej i lipidowej w konsekwencji negatywnie wpływając na układ sercowo-naczyniowy.
Wpływ stresu na układ sercowo-naczyniowy
Jak zostało wspomniane, w wyniku działania bodźca stresowego w organizmie dochodzi do wyrzutu adrenaliny oraz noradrenaliny. Substancje te w dość krótkim czasie powodują wzrost wartości ciśnienia tętniczego oraz przyspieszenie akcji serca, co czasem może być odczuwane jako kołatanie. Warto wspomnieć, że im serce wykonuje intensywniejszą pracę tym bardziej zwiększa się jego zapotrzebowanie na tlen. Dodatkowo, silny stres nasila agregację płytek krwi oraz może powodować podwyższenie poziomu cholesterolu (frakcji LDL). Może to powodować powstawanie zakrzepów powodujących blokowanie przepływu krwi przez naczynia krwionośne. Biorąc to wszystko pod uwagę,ryzyko wystąpienia zawału czy udaru mózgu znacząco wzrasta.
Jak podają w swojej pracy Jędrych i wsp. u osób, u których obecnych jest kilka stresogennych czynników istnieje dużo większe prawdopodobieństwo rozwoju miażdżycy niż u osób, u których takie czynniki nie występują. Co więcej, u pacjentów z zaawansowaną postacią miażdżycy ostry stres nasila niedokrwienie mięśnia sercowego, co w ciągu zdarzeń może doprowadzić do zawału. Doniesienia te potwierdzają w swojej pracy również Steptoe i Kivimäki. Podają oni, że stres zarówno w pracy jak i życiu prywatnym wiąże się z aż 40-50% wzrostem częstości występowania choroby wieńcowej dodając, że długotrwały stres może zwiększać ryzyko nawrotów choroby niedokrwiennej serca i śmiertelność z jej powodu. Można się pokusić o stwierdzenie, że stres jest potencjalnie modyfikowalnym czynnikiem ryzyka chorób układu krążenia.
Co więcej, zauważono, że stres wśród pacjentów po przebytym zawale czy udarze utrudniał powrót do zdrowia i w dłuższej perspektywie negatywnie wpływał na jakość życia.
Kilka sposób na rozładowanie stresu:
Stres jest i będzie elementem naszego życia. Warto jednak próbować go minimalizować, aby płynące z niego niekorzystne skutki były jak najmniejsze. Pomocne mogą w tym być:
• Regularny wypoczynek.
• Prawidłowa zbilansowana dieta.
• Unikanie używek w tym: nadmiernych ilości kofeiny, tytoniu czy alkoholu.
• Umiarkowana regularna aktywność fizyczna: bieganie, pływanie, spacery, joga.
• Znalezienie hobby, które pozwoli odwrócić myśli od stresujących sytuacji.
• Eliminacja znanego czynnika stresującego, na ile to oczywiście możliwe.
• Jeśli stres jest silny, długotrwały czy zaburza codzienne funkcjonowanie warto rozważyć pomoc specjalisty. Nie bójmy się korzystać z pomocy psychologa, psychoterapeuty czy psychiatry.
Stres stał się nieodłącznym elementem życia. W większości przypadków wiąże się on z negatywnymi konsekwencjami poprzez indukowanie nowych lub nasilenie już istniejących problemów zdrowotnych. Świetnie pokazuje to nierozłączność elementów takich jak ciało, umysł i sfera emocjonalna. Dlatego tak ważne jest dbanie o każdą z tych części, aby móc zapobiegać wielu schorzeniom.
---
Literatura:
1. Tan, Siang Yong, and A Yip. “Hans Selye (1907-1982): Founder of the stress theory.” Singapore medical journal vol. 59,4 (2018): 170-171. doi:10.11622/smedj.2018043
2. Steptoe, Andrew, and Mika Kivimäki. “Stress and cardiovascular disease.” Nature reviews. Cardiology vol. 9,6 360-70. 3 Apr. 2012, doi:10.1038/nrcardio.2012.45
3. Jedrych, M., et al. "Rola stresu w życiu pacjentów leczonych na oddziałach kardiologicznych." Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu 17.3 (2011).
4. Dugiel, Grażyna i in. „Przegląd teorii stresu”. Acta Scientifica Academiae Ostroviensis (2012): 47–70. Print. Acta Scientifica Academiae Ostroviensis.
