Miażdżyca – jak się objawia i jak wygląda leczenie?

Miażdżyca rozwija się powoli i podstępnie – często przez lata nie daje żadnych objawów, a jej pierwszym sygnałem może być dopiero zawał serca czy udar mózgu. To choroba, która odpowiada za większość zgonów sercowo-naczyniowych w Polsce, ale dzięki odpowiedniej profilaktyce i leczeniu można znacząco ograniczyć jej skutki. Sprawdź, jak rozpoznać objawy, jakie są czynniki ryzyka i na czym polega nowoczesna terapia.

Co to jest miażdżyca?

Miażdżyca to przewlekła choroba tętnic, w której dochodzi do odkładania się złogów tłuszczowych, przede wszystkim cholesterolu, wewnątrz ścian naczyń krwionośnych. Z czasem powstają tzw. blaszki miażdżycowe, które zwężają światło tętnic i ograniczają swobodny przepływ krwi. Początkowo proces rozwija się bezobjawowo, ale gdy naczynie zwęzi się o około 50%, mogą pojawić się pierwsze dolegliwości.

Miażdżyca to nie tylko mechaniczne „zatykanie” tętnic. To także proces zapalny, w którym dochodzi do naciekania komórek zapalnych, włóknienia i stopniowego usztywnienia ściany naczyniowej. Co istotne, choroba rozwija się latami – jej ślady można wykryć już u osób młodych, choć objawy kliniczne zwykle pojawiają się między 50. a 60. rokiem życia.

Blaszka miażdżycowa jest szczególnie niebezpieczna, gdy ulega pęknięciu. W takiej sytuacji powstaje skrzeplina, która może całkowicie zamknąć światło naczynia i doprowadzić do ostrego niedokrwienia narządu, np. zawału serca czy udaru mózgu.

Skopiuj kod: 6GJ8WBAQ

Statystyki pokazują, że choroby układu krążenia, w tym miażdżyca, pozostają główną przyczyną zgonów w Polsce, odpowiadając za ponad 40% wszystkich przypadków. Szczególnie często odpowiada ona za rozwój choroby niedokrwiennej serca – aż w 98% przypadków jej przyczyną są zmiany miażdżycowe w tętnicach wieńcowych.

Jakie są najczęstsze objawy miażdżycy?

Miażdżyca rozwija się latami i przez długi czas nie daje wyraźnych sygnałów. Objawy zwykle pojawiają się dopiero wtedy, gdy światło naczynia zostaje zwężone o około połowę albo gdy dojdzie do pęknięcia blaszki miażdżycowej. To, jakie symptomy wystąpią, zależy przede wszystkim od lokalizacji zmian – inne dolegliwości towarzyszą miażdżycy tętnic szyjnych, inne kończyn dolnych, a jeszcze inne wieńcowych.

Miażdżyca tętnic wieńcowych (serca)

Prowadzi do choroby niedokrwiennej serca, a jej następstwem może być zawał. Typowe objawy to:

• ból w klatce piersiowej (początkowo przy wysiłku, później także w spoczynku),
• duszność, szybkie męczenie się,
• zawroty głowy, zimne poty,
• w razie zawału – silny ból promieniujący do barku, ramienia czy szyi oraz utrata przytomności.

Miażdżyca tętnic szyjnych i mózgowych

Utrudniony dopływ krwi do mózgu skutkuje:

• zawrotami głowy, dezorientacją,
• przejściowymi zaburzeniami czucia i widzenia,
• problemami z równowagą, zaburzeniami świadomości,
• bólami głowy i obniżeniem koordynacji ruchowej.

Najgroźniejszym powikłaniem jest udar niedokrwienny mózgu.

Miażdżyca kończyn dolnych

Objawia się jako tzw. chromanie przestankowe – ból i skurcze łydek, ud czy stóp, nasilające się przy chodzeniu, a ustępujące w spoczynku. Dodatkowe sygnały to:

• zimna, blada skóra,
• drętwienie, mrowienie,
• trudno gojące się owrzodzenia.

Miażdżyca tętnic jamy brzusznej

Zwykle objawia się bólami brzucha pojawiającymi się po posiłkach, co wiąże się z niedostatecznym ukrwieniem przewodu pokarmowego.

Miażdżyca tętnic nerkowych

Prowadzi do nadciśnienia tętniczego opornego na leczenie oraz do stopniowego pogarszania się funkcji nerek, aż po niewydolność.

Objawy miażdżycy są bezpośrednio związane z niedokrwieniem narządów. W skrajnych sytuacjach pęknięcie blaszki miażdżycowej i powstanie skrzepliny może spowodować:

• zawał mięśnia sercowego,
• udar mózgu,
• ostre niedokrwienie kończyn,
• tętniaka aorty.

Każdy z tych stanów zagraża zdrowiu i życiu, dlatego już pierwsze sygnały sugerujące miażdżycę wymagają konsultacji ze specjalistą.

Przyczyny i czynniki ryzyka rozwoju miażdżycy

Miażdżyca to choroba, której rozwój zależy od wielu nakładających się czynników – zarówno genetycznych, jak i środowiskowych. Choć pierwsze zmiany w naczyniach można stwierdzić już w młodym wieku, objawy kliniczne pojawiają się zwykle po 50. roku życia.

Podstawą rozwoju miażdżycy jest uszkodzenie i dysfunkcja śródbłonka – cienkiej warstwy komórek wyściełającej wnętrze naczyń krwionośnych. Wtedy ściany tętnic stają się bardziej przepuszczalne, a do ich wnętrza zaczynają przenikać cząsteczki tłuszczów, przede wszystkim cholesterolu LDL („złego”). Dochodzi do ich odkładania się, co inicjuje przewlekły stan zapalny.

W proces ten zaangażowane są różne komórki, m.in. limfocyty, makrofagi i komórki mięśni gładkich. Z czasem tworzą się tzw. komórki piankowate i włókniste blaszki miażdżycowe, które zwężają światło tętnic. Ostatecznie ograniczają przepływ krwi i mogą stać się źródłem zatorów.

Ryzyko rozwoju miażdżycy rośnie wraz z liczbą obecnych czynników. Do najważniejszych należą:

• predyspozycje genetyczne i rodzinne występowanie choroby,
• płeć męska – choć po menopauzie ryzyko u kobiet staje się podobne,
• wiek – szczególnie po 50. roku życia,
• palenie papierosów i nadużywanie alkoholu,
• nieprawidłowa dieta – bogata w tłuszcze nasycone, cholesterol i cukry proste,
• brak aktywności fizycznej,
• nadwaga i otyłość,
• nadciśnienie tętnicze,
• cukrzyca i insulinooporność,
• zaburzenia lipidowe – wysoki poziom LDL i trójglicerydów, niski poziom HDL („dobrego cholesterolu”),
• zaburzenia hormonalne i choroby współistniejące – np. niewydolność nerek, niedoczynność tarczycy,
• przewlekły stres i czynniki psychospołeczne,
• stosowanie niektórych leków – np. kortykosteroidów czy leków moczopędnych.

Na pewne aspekty, takie jak geny, płeć czy wiek, nie mamy wpływu. Jednak większość czynników ryzyka ma charakter modyfikowalny – dotyczą one stylu życia i chorób, które można kontrolować (np. nadciśnienia, cukrzycy czy hipercholesterolemii). Dlatego profilaktyka miażdżycy opiera się przede wszystkim na zdrowej diecie, regularnej aktywności i eliminacji używek.

Jak przebiega diagnostyka miażdżycy?

Miażdżyca przez długi czas nie daje objawów, dlatego kluczowe znaczenie ma profilaktyka i regularne badania. Wczesne wykrycie zaburzeń lipidowych pozwala rozpocząć leczenie na etapie, gdy nie doszło jeszcze do poważnych powikłań sercowo-naczyniowych.

Podstawą diagnostyki jest ocena profilu lipidowego krwi. W ramach lipidogramu oznacza się poziom cholesterolu całkowitego, frakcji LDL i HDL oraz trójglicerydów. Bardziej szczegółowe badania obejmują pomiar stężenia apolipoprotein A i B, a także lipoproteiny (a), która stanowi dodatkowy, genetycznie uwarunkowany czynnik ryzyka.

Do oceny zaawansowania zmian miażdżycowych służą również badania obrazowe:

• USG dopplerowskie – pozwala sprawdzić przepływ krwi w naczyniach i wykryć ewentualne zwężenia,
• angiografia – stosowana w bardziej zaawansowanych przypadkach, umożliwia dokładną ocenę stopnia niedrożności tętnic i ryzyka powikłań.

Regularne kontrole poziomu cholesterolu są szczególnie ważne u osób z nadwagą, otyłością czy obciążonym wywiadem rodzinnym. W praktyce oznacza to, że badania powinny być wykonywane:

• raz do roku u osób z grup ryzyka,
• wcześniej niż po 40. czy 50. roku życia, zwłaszcza u kobiet po menopauzie,
• niezależnie od wieku, jeśli występują choroby przewlekłe, takie jak nadciśnienie, cukrzyca, choroby nerek czy schorzenia autoimmunologiczne.

Dzięki takim badaniom możliwe jest nie tylko wczesne wykrycie miażdżycy, ale też monitorowanie skuteczności leczenia i działań profilaktycznych.

Jak wygląda leczenie miażdżycy?

Miażdżyca to choroba przewlekła, której nie da się całkowicie wyleczyć. Można jednak skutecznie spowolnić jej rozwój, zmniejszyć ryzyko powikłań i poprawić komfort życia pacjenta. Leczenie obejmuje zarówno farmakoterapię, jak i metody zabiegowe.

Leczenie farmakologiczne

Podstawą terapii są statyny (atorwastatyna, rosuwastatyna, simwastatyna), które hamują syntezę cholesterolu w wątrobie i obniżają jego stężenie we krwi. Jeśli ich stosowanie nie przynosi efektów lub wywołuje działania niepożądane, lekarz może zalecić inne preparaty, np. ezetymib lub fenofibrat, często w terapii skojarzonej.

Dodatkowo stosuje się leki:

• rozszerzające naczynia krwionośne,
• zapobiegające powstawaniu zakrzepów,
• wspierające metabolizm lipidów.

W szczególnych przypadkach, gdy mimo intensywnego leczenia poziom cholesterolu LDL i lipoproteiny (a) pozostaje bardzo wysoki, rozważa się aferezę lipoproteinową. Jest to zabieg polegający na mechanicznym usuwaniu lipidów z krwi. Skutecznie obniża stężenie „złego” cholesterolu, jednak wymaga regularnych powtórzeń (nawet co tydzień) i może wiązać się z działaniami ubocznymi, takimi jak spadki ciśnienia, nudności czy zawroty głowy.

Leczenie zabiegowe

Gdy zmiany miażdżycowe prowadzą do znacznego zwężenia tętnic, konieczne mogą być metody inwazyjne:

• angioplastyka ze stentem – poszerzenie naczynia i umieszczenie w nim stentu, który utrzymuje światło tętnicy,
• by-passy – wytworzenie pomostów naczyniowych omijających zwężony fragment,
• endarterektomia – chirurgiczne usunięcie blaszki miażdżycowej.

Niezależnie od zastosowanych metod medycznych, ogromne znaczenie ma modyfikacja codziennych nawyków. Zdrowa dieta, aktywność fizyczna, unikanie palenia i kontrola masy ciała to podstawowe elementy leczenia wspomagającego i profilaktyki nawrotów choroby.

Profilaktyka miażdżycy – jak zapobiegać chorobie?

Miażdżyca rozwija się podstępnie i często przez wiele lat nie daje żadnych objawów. To dlatego tak ważne jest działanie z wyprzedzeniem – zwłaszcza u osób obciążonych genetycznie czy prowadzących siedzący tryb życia. Profilaktyka pozwala znacząco obniżyć ryzyko rozwoju choroby i jej powikłań, takich jak zawał serca czy udar mózgu.

Podstawowe zalecenia obejmują:

• ograniczenie spożycia tłuszczów nasyconych i trans, które podnoszą poziom „złego” cholesterolu LDL,
• wybieranie zdrowych tłuszczów nienasyconych zamiast nadmiaru węglowodanów,
• zwiększenie ilości błonnika w diecie – warzywa, owoce, produkty pełnoziarniste,
• kontrolę masy ciała i redukcję nadwagi,
• rezygnację z palenia tytoniu i ograniczenie alkoholu,
• regularną aktywność fizyczną – spacery, pływanie, jazda na rowerze czy ćwiczenia aerobowe.

Miażdżyca to przewlekła choroba tętnic, której skutki mogą zagrażać zdrowiu i życiu – od zawału, przez udar, aż po niewydolność narządów. Wczesna diagnostyka, regularne badania i świadome podejście do stylu życia odgrywają kluczową rolę w zapobieganiu jej rozwojowi. Zdrowa dieta, aktywność fizyczna i eliminacja używek to najprostsze sposoby, by zmniejszyć ryzyko chorób sercowo-naczyniowych. Jeśli masz objawy sugerujące miażdżycę lub należysz do grupy ryzyka, skonsultuj się ze specjalistą – szybka reakcja może uchronić Cię przed groźnymi powikłaniami.

Najczęstsze pytania o miażdżycę

Miażdżyca rozwija się powoli i długo bezobjawowo, ale jej skutki mogą być nagłe i groźne. Poniżej zebraliśmy krótkie odpowiedzi na pytania, które pojawiają się najczęściej.

Czym właściwie jest miażdżyca?

To przewlekły proces zapalno-zwyrodnieniowy w tętnicach. W ścianie naczynia odkładają się lipidy (głównie LDL), powstaje blaszka miażdżycowa, która zwęża światło tętnicy i może pęknąć, tworząc skrzeplinę blokującą przepływ krwi.

Jakie są objawy miażdżycy?

Objawy miażdżycy są ściśle związane z lokalizacją zwężeń w tętnicach. Jeśli zmiany obejmują naczynia wieńcowe, typowe są bóle w klatce piersiowej, duszność oraz ryzyko zawału. Przy miażdżycy tętnic szyjnych i mózgowych pojawiają się zawroty głowy, zaburzenia widzenia czy czucia, a w skrajnych przypadkach dochodzi do udaru.

Zwężenia w tętnicach kończyn dolnych prowadzą do tzw. chromania przestankowego, czyli bólu i skurczów nasilających się podczas chodzenia, którym często towarzyszy zimna, blada skóra oraz trudno gojące się owrzodzenia. Jeśli choroba dotyczy tętnic nerkowych, rozwija się nadciśnienie oporne na leczenie i stopniowe pogarszanie funkcji nerek. Z kolei miażdżyca tętnic trzewnych najczęściej objawia się bólami brzucha występującymi po posiłkach.

Jak rozpoznaje się miażdżycę?

Podstawą są badania krwi (lipidogram: TC, LDL, HDL, TG; przydatne: apolipoproteiny A/B, lipoproteina(a)) oraz obrazowanie naczyń: USG Doppler (przepływy, zwężenia) i – przy wskazaniach – angiografia do precyzyjnej oceny zmian.

Czym różni się „zły” i „dobry” cholesterol?

LDL („zły”) sprzyja tworzeniu blaszek; jego cel to jak najniższe wartości (wg zaleceń dla Twojego ryzyka sercowo-naczyniowego). HDL („dobry”) wspomaga usuwanie cholesterolu z naczyń – wyższy poziom jest korzystny. Trójglicerydy także powinny być niskie.

Czy miażdżycę da się cofnąć?

Nie w pełni, ale można ją wyraźnie spowolnić, a czasem częściowo ustabilizować blaszki. Kluczowe są: obniżenie LDL (najczęściej statynami/ezetymibem, czasem innymi lekami), aktywność fizyczna, dieta śródziemnomorska, rzucenie palenia, kontrola masy ciała, cukrzycy i ciśnienia.

Na czym polega leczenie miażdżycy?

Leczenie miażdżycy jest złożone i obejmuje kilka strategii. Podstawą terapii farmakologicznej są statyny, które obniżają poziom cholesterolu LDL, a w razie potrzeby stosuje się również inne leki, takie jak ezetymib czy fibraty, uzupełniane preparatami przeciwpłytkowymi i rozszerzającymi naczynia. W przypadkach zaawansowanych, gdy zwężenia w tętnicach stają się istotne lub wywołują objawy, stosuje się leczenie zabiegowe – najczęściej angioplastykę z implantacją stentu, endarterektomię lub by-passy. Niezależnie od metod medycznych ogromne znaczenie ma także styl życia.

Jakie zmiany w stylu życia pomagają w miażdżycy?

Dieta śródziemnomorska, regularny wysiłek aerobowy (150 min/tydz. umiarkowanego lub 75 min intensywnego), redukcja masy ciała, ograniczenie soli i alkoholu, pełna abstynencja od tytoniu, dobra higiena snu oraz kontrola stresu.