Szmery w sercu – co oznaczają? Przyczyny i diagnostyka

Podczas rutynowego badania lekarz usłyszał szmer nad sercem? Choć brzmi to poważnie, nie musi oznaczać choroby. Szmery to dodatkowe dźwięki powstające w czasie przepływu krwi przez serce – mogą być zupełnie niegroźne, ale bywają też objawem wady wrodzonej lub nabytej, dlatego nigdy nie należy ich bagatelizować. Dowiedz się, skąd biorą się szmery serca, co oznaczają i jak wygląda ich diagnostyka. A jeśli masz wątpliwości co do własnych objawów – nie zwlekaj z konsultacją kardiologiczną.

Czym są szmery w sercu i czy zawsze oznaczają chorobę?

Szmery w sercu to dodatkowe dźwięki, które lekarz może usłyszeć podczas osłuchiwania klatki piersiowej stetoskopem. Powstają w wyniku turbulentnego przepływu krwi przez serce lub duże naczynia krwionośne – często przyspieszonego, zaburzonego lub cofającego się. Choć sam szmer nie jest chorobą, może być sygnałem wskazującym na obecność wady serca lub innych problemów zdrowotnych.

W wielu przypadkach szmery wykrywane są przypadkowo – np. podczas rutynowego badania – i nie muszą oznaczać nic groźnego. Mimo to zawsze wymagają dalszej oceny, aby odróżnić nieszkodliwe zmiany od tych, które wymagają diagnostyki i leczenia.

Jakie są rodzaje szmerów w sercu?

Szmery w sercu klasyfikuje się przede wszystkim na podstawie fazy cyklu pracy serca, w której występują:

Skopiuj kod: 6GJ8WBAQ

• szmery skurczowe – pojawiają się w trakcie skurczu komór. Mogą być fizjologiczne (np. u dzieci i młodzieży) lub wynikać z patologii, takich jak stenoza aortalna czy niedomykalność zastawki mitralnej;
• szmery rozkurczowe – występują podczas rozkurczu komór. W większości przypadków mają podłoże chorobowe (np. niedomykalność aortalna, zwężenie zastawki mitralnej);
• szmery ciągłe – słyszalne przez cały cykl serca, często związane z nieprawidłowymi połączeniami naczyniowymi, np. przetrwałym przewodem tętniczym (PDA).

Oceniając szmer, lekarz bierze pod uwagę również jego głośność, najczęściej według sześciostopniowej skali Levine’a – od I (bardzo cichy, ledwo słyszalny) do VI (bardzo głośny, słyszalny nawet bez przyłożenia stetoskopu do klatki piersiowej).

Natężenie szmeru może zmieniać się w zależności od pozycji ciała, faz oddechu czy działania niektórych leków. Dlatego tak istotna jest dokładna ocena przez doświadczonego specjalistę.

Szmery w sercu u dorosłych – jakie są najczęstsze przyczyny?

U osób dorosłych szmery serca najczęściej są objawem choroby układu sercowo-naczyniowego, zwłaszcza wad zastawek serca. W przebiegu takich schorzeń dochodzi do zaburzenia prawidłowego przepływu krwi, co skutkuje pojawieniem się charakterystycznych dźwięków osłuchowych. Do najczęstszych przyczyn zalicza się:

• zwężenie zastawki aortalnej lub mitralnej – krew z trudem przepływa przez zwężone ujście, co generuje szmer;
• niedomykalność zastawki – cofanie się krwi przez nieszczelną zastawkę również powoduje słyszalne dźwięki;
• przecieki międzyjamowe – np. przetrwały ubytek przegrody międzyprzedsionkowej (ASD) lub międzykomorowej (VSD), które mogą nie dawać objawów w dzieciństwie, ale zostać wykryte dopiero u dorosłych;
• tętniaki aorty lub koarktacja aorty (zwężenie) – mogą powodować szmery naczyniowe słyszalne nad tętnicami.

Warto pamiętać, że nie każdy szmer musi oznaczać chorobę samego serca. Zdarza się, że jest objawem zaburzeń ogólnoustrojowych, takich jak:

• anemia – przyspieszony przepływ krwi w stanie niedokrwistości może wywoływać szmer, nawet przy prawidłowych strukturach serca;
• nadczynność tarczycy – podwyższony metabolizm i zwiększona pojemność minutowa serca mogą powodować dźwięki mylnie interpretowane jako objaw choroby serca.

Zawsze warto skonsultować się z lekarzem i wykonać podstawowe badania – zwłaszcza echo serca, które pozwala ustalić źródło szmeru i ocenić jego znaczenie kliniczne.

Szmery w sercu u dzieci – kiedy wymagają diagnostyki?

U dzieci szmery serca są stosunkowo częstym zjawiskiem i w większości przypadków nie świadczą o chorobie. Takie dźwięki określa się jako szmery niewinne (fizjologiczne). Powstają w wyniku turbulentnego przepływu krwi przez prawidłowe struktury serca, np. w okresie intensywnego wzrostu, gorączki, infekcji lub po wysiłku. Mogą też pojawiać się przejściowo u kobiet w ciąży, w związku ze zwiększonym rzutem serca.

Szmery fizjologiczne są zwykle ciche, słyszalne tylko w określonej pozycji i nie towarzyszą im żadne objawy ogólne (np. duszność, sinica czy męczliwość). Mimo to ich obecność zawsze wymaga wstępnej oceny kardiologicznej, aby wykluczyć poważniejsze przyczyny.

Wśród wrodzonych wad serca, które mogą powodować patologiczne szmery, najczęściej diagnozuje się:

• ubytki przegrody międzyprzedsionkowej lub międzykomorowej (ASD, VSD) – czyli otwory w ścianie oddzielającej jamy serca;
• przetrwały przewód tętniczy (PDA) – naczynie, które powinno zamknąć się po urodzeniu, a którego drożność powoduje mieszanie się krwi;
• wady zastawek – np. zwężenie zastawki aortalnej lub płucnej.

W przypadku podejrzenia wady wrodzonej konieczne jest wykonanie dokładnych badań obrazowych, przede wszystkim echokardiografii.

Diagnostyka szmerów w sercu – jakie badania się wykonuje?

Wykrycie szmeru podczas osłuchiwania serca nie zawsze oznacza chorobę, ale nigdy nie powinno być bagatelizowane. Pierwszym krokiem jest szczegółowy wywiad lekarski, który uwzględnia objawy towarzyszące (duszność, omdlenia, kołatania serca), historię chorób i obciążenia rodzinne. Następnie wykonywane jest badanie fizykalne, w tym ponowne osłuchiwanie serca w różnych pozycjach i fazach oddechu – pozwala to ocenić charakter szmeru.

Kolejnym etapem są badania dodatkowe:

• EKG (elektrokardiogram) – podstawowe badanie rytmu i przewodzenia w sercu. Pomaga wykryć np. przerosty jam serca czy zaburzenia rytmu. Jeśli szmer współwystępuje z objawami typu kołatanie serca, wskazane może być też dłuższe monitorowanie rytmu, np. za pomocą holtera EKG, który rejestruje pracę serca przez 24 godziny lub dłużej;
• echo serca – najważniejsze badanie w diagnostyce szmerów. Pozwala dokładnie ocenić budowę serca, zastawki, przepływy krwi i wykryć ewentualne wady lub nieprawidłowości. To tzw. złoty standard w tej sytuacji;
• RTG klatki piersiowej – stosowane pomocniczo do oceny sylwetki serca i ewentualnych zmian w płucach;
• rezonans magnetyczny serca (MRI) lub tomografia komputerowa (TK) – zaawansowane badania obrazowe, przydatne w trudniejszych przypadkach, np. do oceny aorty lub rzadkich wad strukturalnych.

Pełna diagnostyka pozwala określić, czy szmer jest nieszkodliwy, czy wymaga leczenia lub dalszego monitorowania.

Czy szmery w sercu wymagają pilnej konsultacji lekarskiej?

Choć szmery w sercu nie muszą oznaczać poważnych problemów, są sytuacje, w których nie należy zwlekać z konsultacją medyczną. Alarmujące objawy, które mogą towarzyszyć groźnej wadzie serca lub innej poważnej chorobie, to:

• duszność – zwłaszcza wysiłkowa lub spoczynkowa,
• sinica ust, palców lub skóry,
• obrzęki nóg lub okolic kostek,
• omdlenia, zasłabnięcia,
• ból w klatce piersiowej,
• wyraźne ograniczenie tolerancji wysiłku (np. szybkie męczenie się).

W takich przypadkach należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza rodzinnego lub kardiologa, a w razie nagłego pogorszenia stanu zdrowia – rozważyć wezwanie pomocy medycznej. Wczesna diagnostyka i wdrożenie leczenia mają kluczowe znaczenie dla bezpieczeństwa i dalszego rokowania.

Najczęściej zadawane pytania o szmery w sercu

Zastanawiasz się, co dokładnie oznacza wykryty szmer w sercu? Poniżej znajdziesz odpowiedzi na najczęstsze pytania pacjentów – zebrane w jednym miejscu, by rozwiać wątpliwości i pomóc Ci lepiej zrozumieć, z czym możesz mieć do czynienia.

Co oznaczają szmery w sercu?

Szmery w sercu to dodatkowe dźwięki słyszane podczas osłuchiwania klatki piersiowej. Powstają na skutek turbulentnego (zawirowanego) przepływu krwi. Mogą być fizjologiczne (niewinne) albo wskazywać na chorobę układu krążenia.

Czy szmery w sercu są groźne?

Nie zawsze. U dzieci i młodzieży często mają charakter łagodny i mijają z wiekiem. U dorosłych szmery częściej są związane z chorobami serca – dlatego zawsze wymagają wyjaśnienia.

Jakie badania należy wykonać przy szmerach serca?

Podstawą jest dokładne badanie lekarskie oraz echokardiografia serca. Dodatkowo lekarz może zlecić EKG, RTG klatki piersiowej, rezonans, tomografię lub badania krwi. W przypadku podejrzenia zaburzeń rytmu pomocne bywa założenie holtera EKG.

Czy szmery w sercu można wyleczyć?

To zależy od przyczyny. Szmery niewinne nie wymagają leczenia. W przypadku wad serca stosuje się leczenie farmakologiczne lub zabiegowe – decyzja zawsze należy do specjalisty.